Đám cưới Nga

Đời sống gia đình của những người trẻ tuổi , theo đúng nghi thức Nga, sẽ được bắt đầu như thế nào?

Giờ đây ít ai nhớ rằng trong những huyền thoại của một thời cổ xưa thì lễ cưới tượng trưng cho cuộc hôn phối nhà Trời của Mặt Trăng và Mặt Trời. Trong đó Mặt Trăng đóng vai trò chàng rể, còn Mặt Trời là cô dâu. Mặt khác, trong nghi thức cưới xin còn phản ánh ý tưởng về sự phong phú phì nhiêu của tự nhiên, cũng như sự tiếp diễn muôn đời của sự sống. Để ghi nhớ sự tôn vinh Mặt Trời các cô dâu trang điểm y phục của mình bằng những dải màu đỏ. Ngoài ra màu đỏ được coi là màu sắc của pháp thuật thanh tảy, nó bảo vệ cô dâu khỏi mọi điềm gở và bùa phép ma thuật.

Tục lệ trao đổi nhẫn cưới cũng xuất hiện trước khi Thiên Chúa Giáo ra đời rất lâu. Chiếc nhẫn là kí hiệu Mặt trời của đa thần giáo. Người La Mã, người Đức, người Slavơ, người Ấn Độ cổ đại cũng trao đổi nhẫn cưới trong hôn lễ. Đầu tiên nhẫn cưới được làm bằng sắt rồi sau là bằng vàng. Chúng ta đều biết, đối với nhiều dân tộc thì vàng là kim loại biểu tượng của mặt Trời. Nhẫn cưới được quy ước đeo vào ngón tay vô danh. Người ta cho rằng sức sống (đơn giản hơn là thần kinh) từ đây chạy thẳng tới trái tim con người. Cũng vậy, theo tín ngưỡng cổ xưa trước Thiên Chúa, các cô dâu người Slavơ đội lên đầu một vòng hoa tượng trưng cho sự phì nhiêu, giàu có và cho vòng Mặt Trời..

Trong các đám cưới luôn có sự tham dự của toàn thể họ hàng, mà ở nông thôn thì đó là người cùng một làng. Tất nhiên người ta không thể mời hết tất cả mọi người ăn uống nhưng theo phong tục, người ta mời thức uống có rượu cho bất kì ai đến dự cưới

Tiệc cưới

Một đám cưới “đường hoàng” không thể thiếu tiệc cưới, những lời chúc mừng của họ hàng, những bài hát theo tập quán và mọi nghi lễ khác. Đó không đơn giản chỉ để cho vui vẻ. Mà đã như vậy từ ngàn đời được quy định theo tín ngưỡng của tổ tiên.

Theo phong tục của người Nga thì lễ cưới là một yến tiệc linh đình kéo dài một, hai ngày, có khi đến cả tuần lễ. Cha chú rể mời tất cả mọi người vào bàn. Ông ta thu xếp chỗ cho khách khứa, từ nhỏ tới lớn. Cặp cô dâu chú rể chiếm vị trí đối diện cửa ra vào trên ghế nỉ có gối. Bên cạnh chú rể là cha đỡ đầu dược tôn vinh như một ông tướng. Bên cô dâu là bà mối hay mẹ đỡ đầu của cô. Điều hành tiệc cưới là “phù rể” người được ủy thác thay mặt chú rể trong mọi việc liên quan đến đám cưới. Chính anh này ra lệnh tiếp đồ ăn.

Cặp vợ chồng trẻ với ý nghĩa họ “đã là một” nên ăn chung thìa dĩa, uống chung cốc chén. Khi uống rượu họ cũng dùng chung một li cho hai người. Ở những gia đình giàu có, sau mỗi món ăn, thực khách nhất định được rót rượu bia thoải mái. Nếu có quá chén mà lăn xuống gầm bàn cũng chẳng sao. Anh ta sẽ tỉnh giấc vào sang hôm sau. Cô dâu bưng khay đựng rượu đi mời từng khách. Nhưng khách lại yêu cầu cô dâu chú rể phải uống trước.

Theo phong tục cổ xưa cô dâu phải mang đến nhà chàng rể một chiếc bánh được nướng đặc biệt gọi là Bánh-Gà. Bánh được gọi như vậy vì nhân bánh được xếp thành các lớp và nhất thiết không được thiếu thịt gà. Ở phần trên của vỏ Bánh Gà người ta có thể gắn đầu con gà trống hay trang trí bằng lông gà. Tổ tiên người Nga tin tưởng như vậy đó, rằng gà là một loài chim thiêng liêng đem lại sự giàu có phì nhiêu, nói chung nó là khởi thủy của mọi khởi thủy. Các dân tộc Ấn- Âu chẳng cho rằng toàn thể vũ trụ xuất hiện từ một quả trứng đó sao. Chàng rể nhất thiết phải nếm thử món quà này của cô dâu.

Trong số những món ăn không thể thiếu trong tiệc cưới còn bánh cá, thịt nấu đông, canh rau, ba món rán không thể thay thế làm bằng gà tây hay gà thường, vịt và cừu. Vai cừu được coi là nhất thượng hạng. Không phải vì đó là chỗ ngon nhất trong con thịt mà là theo tập tục cổ xưa. Người Hy Lạp cổ đại đã dùng chính vai cừu để tế thần, tuy nhiên, sớm hơn nữa, chừng 4 ngàn năm trước, trong thời đại đồ đồng, tập tục này cũng đã từng tồn tại ở một số dân tộc Châu Âu. Theo tín ngưỡng của tổ tiên cỗ cưới phải phong phú, thừa thãi và sau khi tiệc kết thúc, thức ăn còn thừa lại nhiều. Đó cũng chính là một dấu hiệu cổ xưa người ta cầu xin sự giàu có cho gia đình trẻ.

Trong những ngày ăn kiêng thì thịt được thay bằng cá vược hay cá trắng hoặc cá đỏ khác, có cả canh cá và chè bột quả. Nước uống có rượu thì thứ được ưa chuộng nhất là rượu hòa mật ong.

Cặp vợ chồng trẻ

Cô dâu chú rể ngồi khiêm tốn và trang trọng, họ không uống nhiều rượu. Sau khi đại tiệc bắt đầu chừng một tiếng thì người ta tiễn họ vào buồng ngủ, trước đây gọi là Pogklech (trong từ này Klech là “cái cũi”- ND). Tháp tùng cô dâu chú rể vào phòng tân hôn là những khách trọng vọng nhất, rồi tất nhiên là phù rể hay “con người lịch lãm nhất” tức là “chuyên gia” về pháp thuật và nghi lễ trong cưới xin. Phòng tân hôn của người Nga được dọn dẹp và chuẩn bị đặc biệt. Ví dụ trên bốn bức tường đầy tranh Thánh, mỗi bức được đóng vào tường bằng một mũi tên. Mỗi góc phòng treo một bộ lông hắc điêu hay lông chồn. Trên ghế dài người ta để các chậu đựng mật ong. Trên giường cưới là 21 bó cỏ khô (số lẻ được coi là số may mắn, bởi 21 là ba lần bảy). Đôi khi, vui đùa, họ nhét vào trong bó cỏ một con lăn. Trước tiên ông mối bà mai nằm lăn lên giường cưới, kiểm tra xem giường có êm không. Rồi họ vừa cười vừa đòi cô dâu chú rể bỏ tiền chuộc ra thì họ sẽ nhường chỗ trên giường cưới cho.

Ở đây cô dâu lại đãi khách lần nữa bằng bánh cá hay thịt gà. Với ý nghĩa hòa nhập làm một, cặp vợ chồng phải cùng nhau ăn hết một miếng bánh cá hay thịt gà. Nếu khách yêu cầu thì cô vợ trẻ phải cởi quần áo cho chồng với ý nghĩa là cô ta ngoan ngoãn. Cô vợ bắt đầu tháo chiếc ủng bên chân phải trước, nơi ở chỗ gót chân có giấu đồng 5 xu. Đó là món quà tượng trưng của chồng dành cho vợ nó thể hiện cho mối thiện cảm của anh ta đối với vợ và là lời hứa hẹn rằng anh sẽ bảo đảm cho vợ cuộc sống đầy đủ. Việc tháo chiếc ủng bên trái trước là nguy hiểm vì anh chồng có quyền rút cái roi dấu trong ủng ra mà đập cô vợ. Chiếc roi là tượng trưng cổ xưa cho quyền lực của người chồng. Nó được bố cô dâu tặng cho chàng rể tương lai trước đó. Còn áo ngoài chàng rể sẽ tự cởi lấy. Lúc này khách khứa sẽ rời phòng tân hôn, chỉ còn lại những người gần gũi nhất là vị pháp sư - “ con người lịch lãm” và ông mối bà mai. Họ giúp cô dâu cởi quần áo, chỉ để lại áo sơmi. Cô dâu dìu chồng nằm lên giường rồi mời nằm vào bên cạnh. Ông mối bà mai vui vẻ nói lời ràng buộc họ đồng thời nhảy múa quanh giường. Vị pháp sư - “con người lịch lãm” lần cuối cùng đi quanh cặp vợ chồng trẻ lẩm bẩm đọc thần chú và kết thúc bằng câu “Lời ta nói chắc chắn. Cầu Trời cho các ngươi có lương tâm, tình yêu và hạnh phúc ngập tràn”. Thế rồi họ để cặp vợ chồng mới lại cho tới sáng hôm sau. Ngoài kia người ta tiếp tục vui vẻ tiệc tùng.

Giai đoạn quan trọng nhất trong ngày thứ hai của lễ cưới là tiết mục “lật tẩy”. Tập quán đòi hỏi cô dâu sự vẹn toàn trinh trắng (trước khi làm vợ - ND). Sáng ra ông mối bà mai và khách khứa nhất thiết đòi cho họ xem tấm ga trải giường. Ở chỗ khác ông mối bà mai lưu ý đến một dấu hiệu đặc biệt là miếng bánh mì mà cô vợ đưa cho chồng nếu nó cứng queo thì có nghĩa là cô ấy đã thất tiết trước, nếu mềm dẻo thì ông mối bà mai chẳng có gì phải kiểm tra. Có khi người ta biết được là cô gái đã mất trinh trước khi lấy chồng thì chàng phù rể bê đến cho mẹ cô dâu rượu nho trong một cái bình tồi tệ thủng một lỗ mà anh ta đút ngón tay vào. Khi bà kia đón lấy thì cùng là lúc rượu phọt ra. Có khi người ta mang tới trước mặt bố cô dâu một cái chậu xấu xí. Như thế là nhục nhã. Bố mẹ cô dâu, nhất là bà mẹ phải chịu trách nhiệm về trinh tiết của cô ấy. Đôi khi người ta không mời bố mẹ cô dâu tới trong ngày đầu của hôn lễ. Ngày thứ hai mới gửi “đoàn tàu” tới đón họ, nếu bờm ngựa tết dải màu đỏ và trên vòng cổ ngựa có chiếc khăn trùm đầu thì nghĩa là mọi việc ổn thỏa. Nếu bờm ngựa tết dải màu xanh, trên vòng cổ ngựa không có khăn thì không có gì tốt đẹp hay ho cho bố mẹ cô dâu. Tục “lật tẩy” được thực hiện không phải vì sự hiếu kì của họ hàng. Truyền thống cưới xin bảo tồn tập quán lâu đời của tổ tiên, trong đó đêm tân hôn của cặp vợ chồng trẻ tượng trưng cho sự thanh khiết của trời đất của thiên nhiên trước khi thực hiện sự sinh sôi nảy nở. Cô gái của trái đất cần phải trinh trắng như cô dâu Mặt Trời hay như nữ thần tình yêu Lađa mãi mãi tươi trẻ. Chắc rằng ở thời xa xưa sự trinh trắng đó của cô dâu có ảnh hưởng tới vụ thu hoạch mùa màng trong năm đó, và nói chung ảnh hưởng tới hạnh phúc gia đình và sự sinh con đẻ cái. Bởi vậy phong tục tập quán trong nhân dân mới nghiêm khắc như vậy.

Ngày thứ hai của lễ cưới gọi là ngày “cỗ lớn”. Buổi trưa người ta lại dọn đai tiệc như hôm trước, việc trao đổi quà cáp diễn ra xung quanh bàn cỗ lớn. Chàng phù rể kiểm tra quà cưới của cô dâu và đếm các món. Tổng số quà là một số lẻ được coi là may mắn.

Ngày cưới thứ ba của lễ cưới gọi là ngày “cỗ bánh”. Đó là ngày mà ai còn muốn tiếp tục quan hệ bạn bè với cặp vợ chồng mới thì đến. Cô vợ trẻ phải tự làm thức ăn đãi khách, món ăn chủ yếu là bánh trái. Căn cứ vào chất lượng bánh người ta đánh giá tài khéo tay, tài nấu nướng của cô dâu. Một cuộc thử thách nữa đối với cô vợ trẻ là lần đầu quét nhà cho sạch rác. Việc đó không dễ vì khách khứa chủ trương bày thêm rác. Cô dâu phải nhẫn nại hoàn thành công việc không được cáu bẳn dù có khó khăn tới mức nào! Và vậy là cuộc thử thách vui nhộn cũng đã qua. Cặp vợ chồng mới lại tiếp đãi khách và đám cưới vui vẻ, no nê và say sưa lại tiếp tục. Sau ngày “cỗ bánh” bắt đầu một cuộc sống bình thường.

(*) Nguyễn Quốc Khánh là Hội viên Chi Hội nhà văn thuộc Hội văn học nghệ thuật Việt Nam tại LB Nga. Hiện đang sống tại Matxcơva (Châu Hồng Thuỷ giới thiệu và chú thích)